Вялікай бітве пад Грунвальдам – 605 гадоў
3 ліпеня 1410 г аб’яднаныя польска-літоўскія войскі пад камандаваннем польскага караля Уладзіслава Другога Ягайлы рушылі да мяжы валадарстваў Тэўтонскага Ордэна. Насустрач ім са сталіцы ордэнскіх уладанняў Марыенбурга (сучасны горад Мальбарк ў Польшчы) выйшла войска пад камандаваннем Вялікага магістра ордэна Ульрыха фон Юнгінгена.
Cярод тэўтонцаў, акрамя членаў ордэна і іх васалаў, былі рыцары з Германіі, Аўстрыі, Францыі і Англіі, а таксама найміты – швейцарцы, англічане, чэхі, палякі, усяго 51 сцяг, агульнай колькасцю каля 15 тысяч чалавек. Польска-літоўскае войска налічвала 91 харугву, каля 40 тысяч чалавек, у тым ліку каля 20 тысяч польскага войска, парадку 10 тысяч войска Вялікага княства Літоўскага і каля 2-3 тысяч татараў.
У складзе войска, якім камандаваў вялікі князь літоўскі Вітаўт, стрыечны брат Ягайлы, уваходзілі Гродзенскі, Ковенскі, Лідскі, Смаленскі, Мсціслаўскі і Аршанскі (пад камандаваннем князя Смаленскага Сямёна Лінгвена Альгердавіча), Полацкі, Віцебскі, Кіеўскі, Пінскі, Наваградскі, Брэсцкі, Кобрынскі, Ваўкавыскі, Драгічынскі, Мельніцкі, Крамянецкі, Старадубскі палкі. На баку польска-літоўскага войска выступала таксама татарская конніца Джэлал ад-Дзін-хана – саюзніка князя Вітаўта, якая складаецца з 7 харугваў. Войска князя Вітаўта складалася з 40 харугваў, вельмі разнастайных этнічна. Па дадзеных беларускіх гістарычных крыніц, у войску было 4 літоўскіх палка, 28 палкоў з цяперашніх беларускіх земляў і 8 палкоў з украінскіх зямель.
15 ліпені 1410 праціўнікі сышліся на раўніне ў трыкутніку паміж вёскамі Грунвальд, Танэнберг (цяпер – Стэмбарк) і Людвігсдорф. Войскі Тэўтонскага ордэна выстраіліся фронтам у 2 км паміж Грунвальдам і Таннебергам у дзве лініі. Правае крыло першай лініі ўзначальваў Конрад Ліхтэнштэйн, левае – Фрыдрых Валенрод, другую лінію – сам вялікі магістр.
Саюзнікі сталі ў тры лініі на працягу 2,5 кіламетраў паміж Грунвальдам і Людвігсдорфам. На левым крыле знаходзіліся палякі (сумесна з чэхамі, русічамі) пад камандаваннем кароннага маршала Польшчы Збігнева з Бжэзя, трэцяя лінія – на чале з самім Уладзіславам, на правым – літоўскія войскі пад кіраўніцтвам Вітаўта, на крайнім правым флангу – татарская конніца Джэлал-эд- Дзіна, старэйшага сына Тахтамыша.
Армія ВКЛ і Польшчы пераўзыходзіла войска Ордэна па колькасці рыцараў; у той жа час войска Ордэна мела перавагу ў ўзбраенні (у прыватнасці, мела каля 100 гармат супраць 17 у свайго праціўніка).
Бітва пачалася апоўдні з наступу лёгкай літоўска-татарскай конніцы на левы фланг тэўтонцаў. Гэтая атака была сустрэтая артылерыйскім залпам – верагодна, першым у гісторыі, але малапаспяховым прымяненнем палявой артылерыі. У адказ пачалося контрнаступленне цяжкай ордэнскай кавалерыі Валенрода, якая пацясніла літоўцаў і татараў. Адначасова з гэтым у бой уцягнуліся польскія войскі першай лініі і правы фланг Ордэна.
Кавалерыя ВКЛ не змагла супрацьстаяць тэўтонцам і стала арганізавана адступаць. Валенрод пачаў яе пераслед, аднак цяжкая конніца Ордэна не магла рухацца па перасечанай мясцовасці так жа хутка, што дало час Вітаўту перагрупаваць войскі.
Адначасова Валенрод сутыкнуўся з моцным супрацівам пяхоты праціўніка, якая стаяла паміж кавалерыяй ВКЛ і Польшчы і выступіла ў якасці прыкрыцця польскіх войскаў ад флангавага ўдару пры адступленні кавалерыі ВКЛ. На дапамогу гэтым палкам Вітаўт выслаў некалькі харугваў. Гэты крок змяніў ход бітвы.
Удар крыжакоў стрымалі віленская, трокская, гарадзенская, смаленская і жамойцкая харугвы. Акрамя таго, польскія войскі, пацясніўшы Ліхтэнштэйна, пачалі ахопліваць Валенрода яшчэ і з правага флангу.
Каб выправіць сітуацыю, Юнгінген увёў у бой другую лінію тэўтонскай кавалерыі, аднак палякі таксама задзейнічалі рэзерв, якім камандаваў Ягайла, а літоўская конніца Вітаўта паспяхова вярнулася на поле бою і нанесла моцны ўдар па левым флангу Ордэна, які ўграз у баі з пяхотай і страціў манеўранасць.
Падчас гэтай бітвы загінуў сам ордэнскі магістр. На карціне Матэйкі адлюстравана, як загінуў Вялікі Магістр — яго працялі рагацінай з жалезнымі канцамі. Пасля гібелі фон Юнгінгена і капітуляцыі часткі тэўтонскіх войскаў, ацалелая ордэнская армія збегла.
У гэтай бітве загінула каля траціны немцаў, у тым ліку практычна ўвесь камандны склад Ордэна, значная колькасць рыцараў патрапіла ў палон.
Грунвальдская бітва нанесла смяротны ўдар па нямецкай экспансіі на Усход. Агрэсія нямецкіх рыцараў на ўсход была спыненая. У гэты дзень, як вобразна сказаў у рамане “Крыжаносцы” лаўрэат Нобелеўскай прэміі па літаратуры Генрык Сянкевіч, “разбілася ўся нямецкая магутнасць, якая да гэтага залівала, як хваля, славянскія землі”.
Сучасныя беларускія гісторыкі і публіцысты падкрэсліваюць: пасля Грунвальдскай бітвы на працягу пяці стагоддзяў, да 1914 года, на землі Беларусі не ступала нага нямецкага заваёўніка. У бітве пры Грунвальдзе ўдзельнічалі палкі з усіх тагачасных беларускіх зямель і княстваў.
Бітва пад Грунвальдам ўвайшла ў гісторыю як лепшы прыклад сумесных дзеянняў і ўзаемнай падтрымкі Вялікага княства Літоўскага і Польскага каралеўства, якая не раз у будучыні ратавала ўжо сумесную дзяржаву гэтых народаў.