Вандроўка па старым Гродне. Частка ХХІV. Чыгуначны мост
На гэтай выяве чыгуначны мост з’яўляецца хутчэй фонам для адлюстравання багатага жыцця нашага Нёмана. Тут вам і пераправа, і аж тры параходы, што паварочваюць прама на месцы або стаяць каля прыстані. Як бачым, Нёман у тыя далёкія часы быў напоўнены жыццём больш, чым галоўныя дарогі ў ваколіцах горада. Вельмі цікава тут прасочваецца і тапаграфія – выезды ад пераправы на абодвух берагах Нёмана.
Як мы ўжо падкрэслівалі раней, на берагах Нёмана нам будуць заўсёды спадарожнічаць самыя разнастайныя караблі і штабелі дроваў. Тады дастаўляць іх у горад было найпрасцей акурат караблямі. Можа іх нават вазілі куды далей, бо, напрыклад, у Беластоку, з-за адсутнасці вялікай ракі, дрэва на будоўлю і абпал каштавала ў паўтары разы даражэй чым у нашым горадзе.
Рамантыка – старадаўнія лодкі-чайкі і жалезны сучасны мост. Хаця для гэтых паштовак ён ужо і не быў такі сучасны. Скончылі яго будаўніцтва ў першай палове 1860-х гг. і ў пачатку ХХ ст. яму было ўжо далёка за сорак.
На гэтай паштоўцы можна бліжэй разгледзець віціну і яе канструкцыю. Дарэчы, на фота не самы вялікі экземпляр, бо віціна магла мець да 50 метраў даўжыні і падымаць да 250 тон грузу. Тут мы бачым віціну са складзеным ветразем, нават бачны крыху якар. Таксама крытая камора гэтага карабля, мноства вяровак, ходнікі, каб падымацца на яго з грузам. Цікава толькі, што робіць на гэтым караблі жанчына ў сукенцы.
Белы будынак крыху за мостам з вялікай трубой – гэта адзін з нешматлікіх палацаў на Падоле, што дажылі да сённяшняга дня. Тады гэта было Аляксандраўскае рамеснае вучылішча, а цяпер ён акурат праходзіць рэканструкцыю. Добра, што дашчэнту яго не развалілі ў свой час.
Берагі Нёмана з самых старадаўніх часоў былі заселены вельмі густа і царскі перыяд не быў выключэннем. Нёман сапраўды даваў жыццё і далёка ад яго адыходзіць сэнсу не было. Толькі тавараў на нёманскіх прыстанях выгружалася на 700 тыс. рублёў (у той час усе фабрыкі горада выраблялі тавараў на 12 тысяч). Ужо ў міжваенны час берагі нашай ракі выкарыстоўваліся таксама актыўна, але пачалі з’яўляцца і першыя наберажныя. Нёман пачаў выконваць, скажам так, прадстаўнічыя функцыі.
На першым плане жылая зубудова адной з гарадзенскіх лесапілак. А на правым беразе адна з цікавых прыстаняў са складскім памяшканнем і цікавым караблём – нешта накшталт самаходнай баржы з кранам для загрузкі тавараў. За і над мастом сучасны гарадзенскі Шанхай – так любімы Элізай Ажэшкай і могілкі, дзе ў 1910 годзе знайшла супакой вялікая пісьменніца. Можа яна акурат блукала недзе па тым раёне ў пошуках новых сюжэтаў, калі фатограф зрабіў гэты здымак.
Ад забудовы на пярэднім плане не засталося амаль нічога – толькі некалькі атмасферных дамоў на вуліцы Шчаснага і крыху бруку – амаль за басейнам “Лазурны”. Паравоз – характэрны для пачатку ХХ стагоддзя – з вугальным тэндэрам і пасажырскімі вагонамі з трыма восямі.
Шматметровы чыгуначны мост з будкай наглядчыка і ўсё тое ж Аляксандраўскае вучылішча. Самае цікавае, што хаця і ў тыя часы мост быў стратэгічным аб’ектам, пад ім праходзіла дарога, па якой свабодна хадзілі людзі і ездзілі павозкі. Спецыяльна ахоўваць мост пачалі толькі ў міжваенныя гады. Ужо ў савецкі час з’явіліся ДАКі і калючы дрот.
Адна з самых цікавых паштовак. На ёй так званая Хлебная прыстань, цяпер Збажовая вуліца. Цягам амаль ста гадоў гэта быў важны і прамысловы і гандлёвы цэнтар горада. Тут месціліся вінакурні і бровары, тартакі і пякарні – усё, што можна было зрабіць з тавараў, што давозіліся па Нёмане. Усё гэта згарэла летам 1941 года.
Паравозы – сталь і пара… Гарадзенскі чыгуначны мост быў яшчэ сімвалам своеасаблівай стабільнасці эпохі ўсеагульнага прагрэсу канца ХІХ стагоддзя. У 1915 годзе яго ўзарвалі адступаючыя расейскія войскі. Немцы аднавілі восенню-зімой 1915 г. мост з дрэва, які згарэў у 1920 годзе. Ізноў чыгуначны мост аднавілі ў 1925 г. і ўзарвалі ў 1941 г. Немцы ізноў аднавілі яго і самі ж узарвалі ў час баёў 1944 года. Такім чынам сучасны мост – толькі далёкі нашчадак гэтага моста з фотаздымкаў. Але самае сумнае – што жыццё навокал моста замерла і цяпер гэта толькі нейкая гарадская ўскраіна ў цэнтры сучаснага горада.
Здымкі Яна Лялевіча
Ранейшыя часткі “Вандроўкі па старым Гродне” можна паглядзець дзякуючы нашай мапе, а таксама па спасылках ніжэй