Чыя Вільня: беларуская ці літоўская?
Дабірацца вырашылі аўтаспынам з мяжы і да самой Вільні, каб паразмаўляць з жыхарамі Літвы наконт пастаўленага пытання. Дабраўшыся да прапускнога пункту “Катлоўка”, пайшлі шукаць кіроўцу, які ўзяў бы на падсадку, каб пераехаць мяжу. Дарэчы, пешшу зараз мяжу пераходзіць нельга – толькі на ровары альбо аўтамабіле.
Праз некалькі хвілін мужчына сталых гадоў на “Аўдзі” пагадзіўся ўзяць пасажыра. Як аказалася, сам ён з Вільні, што нашмат спрошчвала задачу. Разгаварыўшыся, задаем пытанне, каму ж усё ж такі павінна належыць Вільня.
“Ды ў Вільні жывуць усе беларусы! Усе гавораць на трасянцы, бо пераехалі туды яшчэ пры СССР. З усіх навакольных вёсак моладзь ехала ў Вільню працаваць. Як і я сам, як і жонка мая. Нарадзіўся я ў вёсцы Міхалішкі, а жонка мая з вёскі Варона – гэта ж усяго некалькі дзясяткаў кіламетраў ад Вільні. Зараз мы ўсе, беларускія літоўцы, маем у Беларусі бацькоўскія хаты, куды часта прыязджаем. А Вільня… пасля развалу саюза туды з Марыўмпаляў ды Клайпедаў панаехалі. А тут ты ў любую краму, у любую кавярню заходзіш – і табе па-нашаму адкажуць”.
У прыгарадзе Вільні, развітаўшыся з кіроўцам, вырашылі сесці на аўтобус і паслухаць, на якой мове размаўляюць віленчукі.
Кіроўца аўтобуса на просьбу прадаць квіток адказаў на трасянцы. Побач знаходзіўся мужчына, які размаўляў па тэлефоне на рускай мове. На пытанне, чыя Вільня, ён адказаў: “Ды наша Вільня павінна быць, беларуская. Мае бацькі былі беларусамі, я таксама беларус, хоць і грамадзянін Літвы. Так склалася, што яны пераехалі працаваць на Ігналінку (Ігналінская АЭС – рэд.), а я быў тады яшчэ дзіцём. Ну і школу я нашу скончваў, па-літоўску я слаба гаварыць умею, слаба разумею, але гэта не праблема, бо ўсім, каму за 30, дакладна будуць выдатна па-нашаму гаварыць”.
Паездзіўшы цэлы дзень на грамадскім транспарце, мы чулі ў асноўным рускую мову (ці хутчэй трасянку), літоўскую і польскую мовы.
На аўтобусным прыпынку стаяла некалькі чалавек і на пытанне: “Як даехаць да Акропалісу?”, тры жанчыны год пад 50 наперабой пачалі расказваць на трасянцы, на якім аўтобусе будзе хутчэй даехаць і на якім прыпынку выйсці. А вось пытанне “Якому народу належыць Вільня?” увяло жанчын у ступар. Дзве адказалі, што раней Вільня належала беларусам, а зараз Літве, а трэцяя жанчына расказвала, што Вільня польская, бо ўсе віленчукі ходзяць у касцёл.
Варта адзначыць, што ў МакДональдсе, што каля аўтавакзалу, і ў Чылі-Піцца, што ў Акропалісе, афіцыянты свабодна, без акцэнту валодалі рускай мовай. Дзяўчына-касір МакДональдса сказала: “У мяне бацькі беларусы, прыехалі з Ашмянскага раёну, а я нарадзілася ў незалежнай Літве, але дома мы гаворым па-руску. У школе нас вучылі, што Вільня была заўсёды літоўскай, але дома мой бацька пастаянна расказвае, што гэта Сталін Літве аддаў Друскенікі, Вільню, Коўна і Трокі. Людзі майго ўзросту ў большасці таксама свабодна гавораць па-руску і лічаць гэтую мову роднай. Калі Вам цікава, то скажу такі факт – карэнныя літоўцы нас вельмі не любяць і часта адбываюцца рознага роду сваркі і спрэчкі бытавога характару паміж намі і імі”.
Цікавыя разважанні мы пачулі ад пенсіянера Генадзя: “Беларуская Вільня, толькі беларуская! Мы ж з навакольных раёнаў сюды на працу ехалі, пры СССР гэта ж была сталіца! Ну і ўсе сюды працу ехалі шукаць больш прэстыжную, бо лічылася, што Вільня лепей за Мінск. А лютувісаў сюды потым чорт прынёс. Горшых людзей я яшчэ не бачыў: нас не любяць, гадасці вечна робяць, па-нашаму ў махровага лабуса запытай што, дык не адкажа нічога табе. Гісторыю нашую забралі, перапісалі-перадзёрлі на свой лад, я ж шмат кніжак чытаю, шмат цікаўлюся гісторыяй, я люблю зямлю беларускую і часта туды наведваюся, бо продкі там пахаваныя. А гіргуны (літоўцы) гэтыя нават перашкоды для нашых школак беларускіх і рускіх ствараюць, кажуць, што мы нацменьшасць. Ух, каб зараз назад Вільню Беларусі аддаць…”.
Быў толькі адзіны выпадак за дзень, калі дзяўчыны 20 гадоў не адказалі ні па-руску, ні па-беларуску. Прыйшлося размаўляць ангельскай мовай, сказалі, што літоўкі і нічога не ведаюць пра беларускіх віленчукоў.
Назад у Беларусь вярталіся таксама аўтаспынам. Мужчына, які пагадзіўся падкінуць да мяжы, лічыў сябе таксама беларусам і родам быў з Астравеччыны.
Відаць, што Вільня ва ўяўленні вялікай колькасці віленчукоў застаецца ўсё ж такі больш беларускім горадам, чым літоўскім.