У сядзібе Агінскага на гадзінніку гучыць не паланэз “Развітанне з Радзімай”, а бой крамлёўскіх курантаў
Фрагмент пераліву званоў падкарочаны і ўмяшчаецца ў некалькі секунд, але пераблытаць першакрыніцу немагчыма. Удары, якія адбіваюць гадзіны, гэтаксама гучаць акурат як са Спаскай вежы. Чаму над тэрыторыяй сядзібы Агінскага не гучыць ягоны паланэз «Развітанне з Радзімай», высвятляў карэспандэнт Свабоды.
Першым на неадпаведнасць гуку і мясцовасці зьвярнуў увагу былы навуковы супрацоўнік палацава-паркавага комплексу, мастак-рэстаўратар Сяргей Верамейчык.
Залескі рэтранслятар Спаскай вежы
“Усе, у каго я пытаюся, што павінна гучаць у Залессі, уключна нават з вожыкамі ў парку, адказваюць: натуральна, гукі паланэзу. А тое, што гэтага няма і ніхто не пратэстуе? Ну дык паглядзіце на агульны стан грамадства — што і каго хвалюе? Але ў дадзеным выпадку сітуацыя відавочная: калі гаворка пра музычны кантэнт, іншых варыянтаў не можа быць апрыёры. Існуе версія: паланэз ля-мінор Агінскі стварыў менавіта тут — у сваім кабінеце на другім паверсе, дзе стаяў ангельскі музычны інструмент клавікорд. Адпаведна, менавіта Залессе можна лічыць радзімай твору, які граюць на ўсім зямным шары. Чамусці адказныя персоны не разумеюць унікальнасці, разынкі гэтай мясцовасці — акурат гэтыя краявіды натхнілі аўтара на стварэнне музычнага шэдэўру”.
25 верасня 2015 году ў Беларусі і свеце адзначалі 250-годдзе Міхала Клеафаса Агінскага. Падзея трапіла ў каляндар ЮНЭСКА, было адкрытае міжнароднае і бюджэтнае фінасаванне. Да юбілею сядзібу кампазітара аднавілі, напоўнілі экспанатамі. Што не паспелі, тое даводзілі да ладу пасля святочных імпрэз.
Сяргей Верамейчык ля каменя ў гонар Касцюшкі
Гадзіннік, выявы якога засталіся на адной з гравюр Напалеона Орды, быў усталяваны сёлета, не так даўно ён зайграў. Праўда, зусім не тымі гукамі, на якія разлічваў Сяргей Верамейчык ды іншыя жыхары Залесся.
“Зразумела, што людзі ў масе сваёй ставяцца побытава, па-спажывецку: нешта гучыць — і добра. Магчыма, проста не асацыююць, што гэта фрагмент звону са Спаскай вежы Крамля. А можа, падсвядома да гэтага прызвычаіліся: шмат хто жыў у Савецкім Саюзе, некаторыя нават настальгуюць, бо менавіта з гэтых гукаў штодня пачыналіся і заканчваліся трансляцыі савецкага радыё. Значыць, усё нармальна: як некалі было, так і засталося. Пры гэтым не ўсведамляюць, што тут куранты — нешта чужароднае. Крамлёўскі звон — ён і ў Афрыцы звон, а гукі паланэзу нарадзіліся і павінны гучаць у Залессі, дзе Агінскі працяглы час жыў і працаваў. У гэтым якраз і ёсць каштоўнасць кожнай славутай мясціны. А не стандартызацыя пад гукі, прабачце, “русского мира”.
Настаўнік фізкультуры Залескай сярэдняй школы Станіслаў Гаўрылкевіч часцяком наведваецца ў парк разам са сваімі выхаванцамі. Кажа, што ў нелагічнасці выбару разабраліся нават падлеткі, якіх ніхто адмыслова не настройваў.
Станіслаў Гаўрылкевіч (справа) з сябрамі ў Залессі
“Я калі першы раз пабачыў гадзіннік, нават не сумняваўся — зараз пачую паланэз. Якраз стаяў вартаўнік, кажа: пачакай трошкі, будзе музыка. А як бабахнула, то ўвесь настрой знік. Я з дзецьмі часта хаджу да маёнтку, і яны самі запытваюць: „Станіслаў Ёсіфавіч, чаму не Агінскі?“. Гэта дзяўчаты, хлопцы 6–7 класаў, я ўжо не кажу пра выпускнікоў. І што я магу адказаць? Кажу, не ведаю, можа з цягам часу нешта зменіцца, памяняюць застаўку. Ясна, што вяскоўцы, якія жывуць далей ад маёнтку і на тэрыторыю не заходзяць, гэтым наўрад ці заклапочаныя. Але моладзь катэгарычная: толькі паланэз, ніякіх курантаў. Днямі сустрэлі вяселле, якраз былі з дзецьмі ля каменя Жана Ралея, педагога Агінскага. Маладая цікавіцца: ужо даўно тут ходзім, і кожную гадзіну гучыць нейкі незразумелы бой… Таму, спадзяюся, нешта ўсё ж памяняецца”.
Гадзіннік новы, памяць — старая
Маскоўскі краязнаўца, выкладчык Расійскага эканамічнага ўніверсітэта імя Пляханава Юльян Бельскі — даўні руплівец спадчыны роду Агінскіх, часты госць сядзібы ў Залессі, арганізатар імпрэзаў з удзелам беларускіх музыкаў, мастакоў, культуролагаў у Расіі. Адносна крамлёўскай экспансіі ў Залессе такога меркавання.
Юльян Бельскі (злева) падчас гістарычнай рэканструкцыі
“Асабіста для мяне гукі Спаскай вежы, калі яны разносяцца над Краснай плошчай у Маскве, — рэч зразумелая і важная, гэта пазіцыяванне Расіі дзяржавы. Але тут гэта, мякка кажучы, недарэчна. Я Залессе ведаю даўно, бываю тут дастаткова часта і перакананы: у якасці гімну павінны гучаць гукі паланэзу ля-мінор, дзе яны і нарадзіліся. А ніяк не маскоўскія куранты. Бо, шчыра кажучы, выглядае крыху дзіўна. Я ведаю, як шмат было зроблена дзеля аднаўлення сядзібы, але рэха Спаскай вежы — проста нейкая памылка. Тым больш, што перапрагамаваць гадзіннік — не самая вялікая тэхнічная праблема, гэта толькі механічная праца. Я ў свой час меў дачыненне да вежавых гадзіннікаў у Ольштыне і ў Гданьску. А паколькі ў Залессі гадзіньнік зусім невялікі, мяркую, гэта праца максімум на 2 гадзіны. Таму натуральна, памылку трэба выпраўляць”.
Вясельныя картэжы ў Залессі
Якое ведамства адказвае за “курантызацыю” гістарычнага аб’екту? У Міністэрстве культуры ўдакладнілі, што курыруюць агульную хаду рэстаўрацыйных працаў, але дэталі кладуцца на плечы мясцовых уладаў, якія ўтрымліваюць на сваім балансе рэгіянальныя турыстычныя цэнтры. Тым часам даходзяць звесткі, што бой курантаў чулі і ў іншых месцах краіны. Дык ці не завезлі падобныя гадзіннікі гуртом з Расіі?
Намеснік старшыні Смаргонскага райвыканкаму Генадзь Бычко прызнаецца, што не ўслухоўваўся ў матывы вежавага гадзінніка ў Залессі, але запэўнівае, што ніякай “рукі Масквы” ў гэтым няма:
“Міністэрства культуры і Гарадзенскі аблвыканкам займаліся пытаннямі фінансавання, а ўжо пытанні тэндарных закупак і ўсяго астатняга былі ў кампетэнцыі Смаргонскага райвыканкаму. Мінкульт тут абсалютна ні пры чым. І казаць, што цэнтралізавана замовілі куранты, як для навагодняга свята, дык гэта адназначна не так. Рабілася ўсё дзеля таго, каб гэты элемент пасаваў усяму палацава-паркаваму ансамблю. Перадусім, каб максімальна быў набліжаны да арыгіналу сам гадзіннік. Прынамсі, тое, што ў нас ёсць на гравюрах, на малюнках, дазваляе казаць, што такая мэта дасягнутая. Зразумела, што цяжка гаварыць пра фатаграфічнае падабенства, але тым не меней. Гэта ж тычыцца ўсяго астатняга, у тым ліку бою гадзінніка. І калі ўсё ж даведаюся, што нешта падобнае было і ў той час, пагадзіцеся, ніякага крыміналу ў гэтым няма”.
Наведнікі залескай сядзібы
У Залессі Міхал Клеафас Агінскі пражыў 20 гадоў — з 1802-га да 1822-га. Неўзабаве пасля таго, як усталявалася ўлада Расійскай імперыі. Тэарэтычна можна дапусціць, што гадзіннік кампазітара выконваў нешта з тагачаснага расійскага рэпэртуару, але наўрад ці пазнавальныя пералівы Спаскай вежы ў Маскве. Як вынікае з гістарычных даведак, цяперашнія крамлёўскія куранты былі ўсталяваныя ў сярэдзіне 1850-х, праз 20 гадоў пасля смерці Агінскага ў Італіі. А значыць, у часовым адрэзку ніяк не супадалі.