Аварыя на Беларускай АЭС: будаўнікі вырашылі патрэніравацца. Расследаванне Deutsche Welle
Паведамленні аб аварыях на ядзерных аб’ектах заўсёды выклікаюць асаблівую трывогу, нават калі тыя яшчэ толькі будуюцца. Надзвычайнае здарэнне на будпляцоўцы Беларускай АЭС, размешчанай каля горада Астраўца ў Гродзенскай вобласці ля самай мяжы з Літвой, спарадзіла цэлы шэраг пытанняў. Яны датычацца якасці будаўніцтва будучай электрастанцыі, інфармацыйнай палітыкі беларускіх уладаў і расійскай дзяржаўнай карпарацыі “Расатам”, а таксама эканамічных перспектыў праекта.
Перакос грузу, няспраўнасць крана, дотык з зямлёй
Пачнем з фактаў. У ноч з 9 на 10 ліпеня будаўнікі Беларускай АЭС выконвалі “аперацыю па перасоўванні корпуса рэактара з аднаго лажамента на іншы”, пры гэтым “адбыўся перакос грузу пры яго ўздыме”. Мала таго, “на вышыні каля 4 метраў … паўстала няспраўнасць пад’ёмнага крана, з прычыны чаго корпус заставаўся ў падвешаным стане больш за паўгадзіны. Увесь гэты час перакос паступова павялічваўся і ў выніку прывёў да таго, што корпус рэактара праслізнуў па стропе і павіс дыяганальна, сутыкнуўшыся з зямлёй”.
Так апісвае тое, што здарылася першы намеснік генеральнага дырэктара “Расатама” Аляксандр Лакшын, які курыруе гэты праект. Інтэрв’ю з ім дзяржкарпарацыя апублікавала на сваім сайце 1 жніўня, прызнаўшы тым самым факт няштатнай сітуацыі. Міністэрства энергетыкі Беларусі паведаміла пра яе 26 ліпеня. Да гэтага пра інцыдэнт толькі хадзілі чуткі. 25 ліпеня пра іх распавёў на сваёй старонцы ў Facebook Мікалай Уласевіч, каардынатар грамадскай кампаніі “Астравецкая атамная – гэта злачынства!”.
Акцыя пратэсту ў Мінску супраць будаўніцтва Беларускай АЭС
Другі ключавы факт: 12 Жніўня расійскія інфармацыйныя агенцтвы са спасылкай на прэс-службу “Расатама” паведамілі, што дзяржкарпарацыя “выканае патрабаванне заказчыка” і заменіць корпус рэактара першага блока Беларускай АЭС.
Упаў не рэактар , а корпус рэактара
Такім чынам, што мы дакладна ведаем: была аварыя, яе два тыдні замоўчвалі, адзін з ключавых элементаў электрастанцыі прыйдзецца вырабляць нанова. Тут важна падкрэсліць: гаворка ідзе менавіта пра корпусе рэактара, таму што сустракаюцца ў інтэрнэце фармулёўкі кшталту “паваліўся рэактар” – яны некарэктныя і могуць стварыць няправільнае ўражанне аб магчымай уцечцы радыяцыі. У гэтай гісторыі, на шчасце, пра радыяцыю гаворка не ідзе.
Так што можна зразумець Аляксандра Лукашэнку, які 4 жніўня падчас наведвання Віцебскай вобласці з абурэннем заявіў (тут і далей цытаты па афіцыйным сайце прэзідэнта Рэспублікі Беларусь): “Некаторыя дапісаліся, больш за ўсё расійскія СМІ – маўляў, упаў рэактар на атамнай станцыі ў Беларусі. Дык прачніцеся: там ніякага рэактара яшчэ і няма, там ёсць металічнай корпус, бочка таўшчынёй 20 см, у які будзе змешчаны рэактар “.
Тое, што беларускі прэзыдэнт назваў “бочкай”, Крыстаф Пістнер (Christoph Pistner), эксперт па бяспецы рэактараў Экалагічнага інстытута ў Дармштадце, у гутарцы з DW ахарактарызаваў як “цэнтральны кампанент атамнай электрастанцыі”. Корпус рэактара, паводле яго слоў, уяўляе сабой ёмістасць, у якую змяшчаюць цеплавыдзяляльныя элементы і вадкасць для іх астуджэння.
“Гэтай ёмістасці падчас эксплуатацыі неабходна вытрымліваць вельмі вялікі ўнутраны ціск і высокія тэмпературы. Калі яна выйдзе з ладу, астуджэнне стане немагчымым, і адбудзецца сур’ёзная аварыя”, – патлумачыў Пістнер. Паколькі рэактару трэба будзе працаваць дзесяцігоддзі і замяніць яго корпус ужо будзе немагчыма, той ні ў якім разе ён не павінен мець якіх-небудзь першапачатковых дэфектаў, нават нязначных, падкрэсліў эксперт.
На аб’екце рыхтаваліся да прыезду начальства
Але вернемся да Аляксандра Лукашэнкі. Паводле яго слоў, “мне далажылі на раніцу, калі гэты інцыдэнт адбыўся”. Такім чынам, кіраўнік дзяржавы ведаў аб тым, што здарылася, але інфармаваць жыхароў сваёй краіны не стаў. Прычыну аварыі з корпусам рэактара беларускі прэзідэнт патлумачыў так: “Будаўнікі перамяшчалі яго на складзе, трэніраваліся падымаць”.
Узнікае пытанне: што гэта за дзіўная трэніроўка ў ноч з суботы на нядзелю? У антыядзернага актывіста Мікалая Уласевіча знаходзім магчымае тлумачэнне: “На панядзелак планавалася правядзенне ўрачыстай, у прысутнасці тэлебачання і іншых сродкаў масавай інфармацыі, цырымоніі ўстаноўкі рэактара на яго пастановачная месца”.
Гучыць да болю знаёма, а таму вельмі пераканаўча: хацелі паказаць сябе перад начальствам, але перастараліся, да таго ж позна суботнім вечарам некаторыя будаўнікі маглі, скажам так, апынуцца не ў аптымальнай фізічнай форме. У якой меры корпус рэактара падчас гэтай начной трэніроўкі пацярпеў, цяпер ужо не мае прынцыповага значэння: усё роўна прывязуць новы. “Расатам” запэўнівае, што “ніякага істотнага ўздзеяння” на выраб не было, а сваю гатоўнасць яго замяніць падае як жэст добрай волі і клопат аб “грамадскай прымальнасці атамнай энергетыкі”.
Страты, зрыў графіка і пужаючае адчуванне дэжавю
Што цяпер вельмі важна зразумець: дзе менавіта корпус зваліўся (ці “сутыкнуўся з зямлёй”). “Натуральна, гэта адбывалася па-за будынкам рэактарнага аддзялення, бо ішла яшчэ толькі падрыхтоўка да ўздыму корпуса рэактара ў энергаблок”, – падкрэслівае намеснік гендырэктара “Росатама” Аляксандр Лакшын.
Праціўнік Беларускай АЭС Мікалай Уласевіч, у сваю чаргу, запэўнівае, што “не менш за дзесяць незалежных адзін ад аднаго крыніц на ўмовах ананімнасці падчас правядзення мной пікетаў па зборы подпісаў пацвердзілі факт абвальвання корпуса рэактара пры яго ўсталёўцы ў рэактарным аддзяленні АЭС”. Калі канструкцыя, вага якой, па дадзеных СМІ, складае 330 тон, сапраўды павалілася (або “праслізнула па стропах”) усярэдзіне энергаблока, то тады мог пацярпець сам будынак АЭС. А яго ўжо так проста не заменіш.
Праліць святло на гэтае пытанне маглі б удзельнікі падзеі. Аляксандр Лакшын паведаміў, што “работнікі, вінаватыя ў гэтым парушэнні, адхілены ад выканання абавязкаў і больш ніколі не будуць дапушчаныя да работ на нашых атамных аб’ектах”. Хіба за парушэнне інструкцый і нанясенне гэтак сур’ёзнай шкоды яны не павінны паўстаць перад судом? Ці публічны разбор непажаданы, паколькі ў ходзе яго могуць усплыць нявыгадныя для беларускіх уладаў і “Расатама” падрабязнасці?
А шкода ж значная. Па дадзеных агенцтва “Інтэрфакс”, кошт корпуса рэактара, які “Расатаму” прыйдзецца вырабіць цяпер за свой рахунак, складае прыкладна 700-800 мільёнаў рублёў. Плюс немалыя выдаткі на складаную транспарціроўку. Зрэшты, нямецкі эксперт Крыстоф Пістнер мяркуе, што выдаткі, звязаныя з затрымкай будаўніцтва і больш позняй здачай АЭС у эксплуатацыю, могуць апынуцца нават куды больш сур’ёзныя, чым выдаткі на новы корпус. Па дадзеных “Інтэрфакса”, пуск двух энергаблокаў Беларускай АЭС можа затрымацца цяпер на год.
Так што для Расеі, якая будуе станцыю на ёю ж прадастаўлены Мінску валютны крэдыт, і для самой Беларусі гэты праект стане яшчэ больш дарагім, чым ад пачатку чакалася. Але самае важнае – пугаючае адчуванне дэжавю. Бо тры дзесяцігоддзі таму Беларусь спасцігла жахлівая бяда з-за таго, што на Чарнобыльскай АЭС менавіта ў ноч з суботы на нядзелю таксама вырашылі патрэніравацца.