Паказальнае самабічаванне Віктара Марціновіча
Пасля выхаду “Параноі” не мне адному здавалася, што Марціновіч значна лепшы журналіст чым пісьменнік. Я асабіста дык не быў у стане прымусіць сябе чытаць той поўны прэтэнзій на сур’ёзную літаратуру твор далей за першую частку, хаця шмат хто і казаў, што самае цікавае пачынаецца акурат пазней. Жахлівая мова, сказы па пяць радкоў, другаснасць і неверагодная зануднасць кнігі быццам апраўдвалі тое, што продаж яе забаранілі. Але гэтым разам усё цікавей.
Сюжэт “Выраю” – як кажа сам аўтар вуснамі аднаго з герояў – гэта “вельмі пасрэдная гісторыйка кахання і чытво для слязлівых жанчын”. Аповесць пра тое, як амерыканец Джон Вілаў ператвараецца ў беларуса Яна Вярбіцкага дзеля вуснаў прыгажуні з ваколіц Наваградку. Чарговы раман пра краіну, надзвычай падобную да Беларусі і людзей, надта нагадваючых нас. Гэта кніга пра беларускасць і з гэтым перакананнем аўтара я не магу і не хачу спрачацца.
Тая “Беларусь”, што паўстае перад нашымі вачыма на старонках “Выраю” – у чымсці падобная, а ў чымсці зусім не, на нашую краіну. Я ёй выходзіць газета “Наша ніва” і часопіс “Ахрэм”, у ёй прысуджаюць літаратурную прэмію “Гліняны чэлес” і дзесці існуе ўніверсітэт ЕБУ, а дысідэнтаў спецслужбы дастаюць нават у замежжы.
Беларусы тут стогнуць, успамінаючы “страчаную Вільню”, пішуць у жж, ствараюць “сур’ёзныя” эміграцыйныя арганізацыі з аднаго ці двух чалавек. Беларусы з задавальненнем лажаюць адзін аднога на сайце “Срут.бай” і на кожным кроку шукаюць стукачоў. У гэтай кнізе беларусы такія беларусы, што хочацца ім за гэта даць аплявуху. А потым яшчэ адну.
Гэта таксама раман-практыкаванне ў беларускасці пісьменніка, які з галавою быў акунуты ў расейскую мову і расейскі культурны кантэкст. Раман-доказ, што пры жаданні, нават карыстаючыся слоўнікам (а гэта неяк ганебна наогул?), можна атрымаць у выніку сакавітую, поўную жыцця і энергіі белмову. У спалучэнні з арыгінальным, шматузроўневым сюжэтам, атрымліваецца даволі цікавае чытво для падарожжаў, хаця б у трамваі.
“Вырай” гэта раман і адначасова яго крытычны разгром. Стварэнне прыгожай казкі і яе абвяржэнне. Марціновіч між радкоў пакеплівае з самога сябе, называючы рускамоўным выскачкай. Але ж тое залішняя сціпласць: не кожны “выскачка” піша такія творы. І не кожны такі самакрытычны.
Канешне, у кнізе не абыходзіцца без ценю Лубянкі – гэта такі крыху паранаідальны, фантасмагарычны ў сваёй д’ябальскай распрацаванасці сюжэтны крок, які палівае нас ледзяной вадою ў палове раману і трымае ў няўпэўненасці да апошняй старонкі. Ды і наогул – галоўная, здаецца, сюжэтная лінія апынаецца раптам аповесцю ў аповесці, а аўтар паспявае яшчэ колькі разоў змяніць нашае меркаванне. У гэтым пошуку “крывавага гэб’я” адчуваецца яшчэ атмасфера “Параноі”, якая пакрысе перадаецца і чытачу: а раптам канцоўка, апошняя, “афіцыйная версія падзей” рамана – праўдзівая? Што калі раптам так усё і было?
Кніга, у адрозненні ад яе папярэдніцы, не з’явілася і не з’явіцца ў продажы ў папяровай форме, ды і наўрадці тое патрэбна. Тыя, каму цікава, прачытаюць і так: з экрана тэлефона, планшэта ці лаптопа. Тыя, каму такое чытанне не падабаецца, наўрадці прачыталі б і з паперы.
Ва ўступным слове Марціновіч кажа, што выдатна разумее, што кнігу напісаную па-беларуску прачытае чалавек 300 – інтэлектуальная эліта. І як жа мне прыемна быць сярод гэтых нешматлікіх людзей. Віктар напісаў добрую кнігу. Настолькі, што нават пераканаў мяне адолець “Параною” з другой спробы.
Аўтар: Віктар Марціновіч
Кніга: Сцюдзёны вырай
Дзе ўзяць: версію для ўсіх мабільных і не вельмі прыладаў можна сцягнуць тут; папяровае выданне не прадугледжваецца
Ацэнка: варта прачытаць