Ірэна Валюсь: хутка мы апынемся ў бетоннай пустыні

Ірэна Валюсь: хутка мы апынемся ў бетоннай пустыні

Калі паглядзець здымкі старога Гродна, адразу ў вочы кідаецца багатае зялёнае ўбранне горада, непаўторны каларыт вуліц і падворкаў, які ствараўся ў першую чаргу дзякуючы вялікай колькасці дрэваў.

 

Калі паглядзець здымкі сучаснага Гродна, робіцца сумна. Няўжо дрэвы могуць камусьці перашкаджаць? Няўжо бетонныя клеткі будынкаў для кагосьці прыгажэйшыя за зялёныя насаджэнні? Аб гэтым мы паразмаўлялі з галоўным рэдактарам часопіса “Magazyn Polski” Ірэнай Валюсь.

 

Як даўно вы цікавіцеся тэмай экалогіі?

 

Экалагічная тэматыка цікавіць мяне як чалавека, які хоча даўжэй пажыць і быць здаровым. Здароўе гэта самае важнае ў жыцці. Без навакольнага асяроддзя няма здароўя, а значыць, няма і жыцця.

 

Я ўдзельнічала ў прэс-клубе на тэму экалогіі, які арганізоўваў Цэнтр “Трэці сектар”. Там я сустрэла вялікую колькасць людзей, якія займаюцца экалагічнымі праблемамі – гэта сведчыць пра важнасць і актуальнасць гэтай тэматыкі. Ёю цікавяцца як маладыя, гэтак і людзі сталага ўзросту.

 

Падтрымку ў вырашэнні пэўных экалагічных праблем можна атрымаць і ад уладаў горада, што не менш важна. Калі, канешне, не ўмешваюцца вялікія грошы ці справа не ідзе насуперак інтарэсам чыноўнікаў.

 

Узяць да прыкладу ініцыятыву “Чысты лес – чысты розум”. Збірайце сабе смецце паціху, мы вам нават пакеты дамо. Але калі справа тычыцца вырубкі дрэваў, асабліва ў цэнтры горада – тут дарагая зямля, лепш пабудаваць які будынак пад краму ці бізнэс-цэнтр, тады горад атрымае вялікія грошы.

 

Якая экалагічная праблема найбольш актуальная для Гродна?

 

На мой погляд, найбольш актуальная праблема сёння – вырубка дрэваў. На жаль, у абласным камітэце прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя неахвотна даюць інфармацыю. Але хто грукаецца – таму адчыняюць дзверы.

 

Менавіта таму вы абралі вырубку дрэваў як тэму для конкурса, які ладзіла Міністэрства аховы навакольнага асяроддзя Польшчы? Раскажыце падрабязней.

 

align=”left” >Я ездзіла на форум паланійных мас-медыяў. У гэтым конкурсе прымалі ўдзел польскія і паланійныя журналісты з больш чым 40 краін (паланійныя журналісты – журналісты, якія працуюць за межамі Польшчы для палякаў у іншых краінах – рэд.). Мой фельетон “Gdy wyrębują drzewa” пра вырубку гарадзенскіх дрэваў атрымаў трэцяе месца.

 

Фельетон – рэдкі сёння жанр, тым больш рэдка атрымлівае нейкія ўзнагароды. Гэта больш складаная форма, чым артыкул, у ёй ідзе іншая сістэма падбору фактаў і пабудовы матэрыяла. Але ў фельетоне можна больш яскрава выказаць сваё меркаванне.

 

Праблема вырубкі дрэваў актуальная толькі для Гродна ці для Беларусі ў цэлым?

 

Гэта праблема ўсіх гарадоў Беларусі. Едзеш на машыне і ўзгадваеш, колькі дрэваў і кустарнікаў было высаджана ўздоўж дарогі, а зараз амаль нічога не засталося. Пры савецкай уладзе, якой бы яна там не была, рабілася вельмі шмат менавіта па азеляненні гарадоў. Існаваў нават такі лозунг: “Горад-сад”. У 60-я гады будаваліся дарогі і адразу ўздоўж іх садзіліся дрэвы. Гэта было вельмі прыгожа і эканамічна выгодна, бо дрэвы затрымлівалі снег зімой, дзякуючы ім не разбураліся дарогі.

 

Адно дрэва – гэта кісларод для 40 чалавек. Плюс дрэвы ствараюць санітарную заслонку ад шкодных газаў аўтамабіляў. Зараз такой заслонкі няма. І ўсе шкодныя рэчывы пранікаюць у нашыя арганізмы.

 

Хто і як вырашае: быць вырубцы дрэваў ці не?

 

У законе вельмі дакладна прапісана, калі дрэвы могуць быць вырубленыя. Напрыклад, калі іх расце зашмат і яны перашкаджаюць адно аднаму. Іх у такой сітуацыі трэба прарадзіць. Таксама дрэвы могуць быць вырубленымі, калі яны знаходзяцца занадта блізка да будынка і могуць разбурыць падмурак. Ці калі на месцы дрэваў праводзяцца камунікацыі.

 

У сітуацыі, калі будуецца нешта новае, дрэвы можна знішчаць толькі пры ўмове кампенсацыйных пасадак. Але я даведалася, што ў тых, хто будуе, бяруць грошы за вырубку дрэваў, але кампенсацыйных пасадак ніхто не робіць. Гэтыя грошы ідуць на пакос травы ў горадзе. Таму ў нас паўсюль так актыўна і косяць.

 

Нашыя чыноўнікі зараз засаджваюць цэнтр горада дэкаратыўнымі дрэўцамі. Гэтыя дрэвы, канешне, прыгожыя, але пад імі не схаваешся ў спёку, яны не такія вялікія і даюць нашмат менш кіслароду.

Нібыта аварыйныя дрэвы ў цэнтры горада, пазначаныя чырвонымі крыжамі. Іх збіраюцца знішчаць. Здымак Вольгі Камягінай

 

Як у агульнанацыянальных, так і гарадскіх дзяржаўных дакументах пазначаецца, што калі дрэвы будуць вырубацца ў падворку, тыя, хто адказны за вырубку, павінны папярэдзіць жыхароў дома: правесці сход ці павесіць абвестку. Гэтага ўвогуле ніхто не робіць. То бок ёсць закон, але ён не дзейнічае.

 

Ведаю, што ў пракуратуры зараз з’явілася новая пасада – памочнік пракурора па экалагічных пытаннях. Цяпер экалогіяй будзе займацца і пракуратура.

 

Што мяне ўразіла. Ёсць шмат людзей, якія гатовыя дапамагаць органам улады ў вырашэнні пытанняў, звязаных з экалогіяй. Але самі органы, у прыватнасці абласны камітэт прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя, не хочуць мець памочнікаў. Нават наадварот – стараюцца адбіць ахвоту дапамагаць. Там мне расказвалі, што спецыяльна адпраўляюць такіх валанцёраў на самую чорную і складаную працу, каб ахвота адразу знікла.

 

Але нават самая багатая дзяржава не можа сабе дазволіць тое, каб паўсюль былі адныя чыноўнікі і каб адмаўляцца ад дапамогі грамадскасці. Наадварот – актыўнасць грамадскасці ўсяляк матывуюць. Людзі добраахвотна могуць зрабіць вельмі шмат. Але ў нашай сістэме гэта не працуе.

 

Дрэвы ў Гродне знішчаюцца з года ў год. Каму і навошта патрэбна знішчаць здаровыя дрэвы? Чые інтарэсы тут закранаюцца?

 

Заўсёды, калі дрэвы збіраюцца вырубаць, складаюцца адпаведныя дакументы, дзе аргументуецца, навошта гэта патрэбна.

 

У мяне ствараецца ўражанне, што нашыя чыноўнікі з нейкім асцервяненнем вырубаюць гарадскія дрэвы. Нездарма былога старшыню Гродзенскага аблвыканкама Уладзіміра Саўчанку ў народзе празвалі “лесарубам”. Калі б старшыня аблвыканкама быў з мясцовых, ведаў бы культуру і гісторыю Гродна і Гарадзеншчыны, магчыма, было б інакш.

 

Калі браць калгасы, то там яны могуць вырубаць дрэвы пад прыкрыццём “бітвы за ўраджай”, павялічваючы пасяўныя плошчы. У горадзе ж дзе толькі могуць – усунуць чарговы бетонны будынак. У новых мікрараёнах наогул катастрофа з зялёнымі насаджэннямі. Такімі тэмпамі мы хутка апынемся ў бетоннай пустыні. Той, хто не быў у Гродне некалькі год і вяртаецца – хапаецца за галаву ад таго, да якой ступені аблысеў наш горад.

 

Гродна – ўнікальны горад, дзе ёсць так шмат гістарычных помнікаў. Але патрэбны грошы і, галоўнае, ідэя, што з гэтымі помнікамі рабіць. Напрыклад, Новы Свет. Дайце магчымасці прыватным асобам, якія маюць грошы, укласці туды сродкі ў рэалізацыю сваёй ідэі! Атрымалася б вельмі стылёвая частка горада, з некранутай архітэктурай.

 

Трэба спачатку прыдумаць, а пасля ўжо рэстаўраваць і змяняць. Можна адрамантаваць, нешта прыгожае зрабіць – і яно будзе стаяць пустое. Тады навошта ўвогуле гэта патрэбна? Калі ўлада не мае ідэі – адддаць прыватным асобам! А ў нас гэтага не любяць.

 

На жаль, добраўпарадкаванне ў нашым горадзе прыраўніваецца да вынішчэння прыроды. Гэта адсутнасць культуры чыноўнікаў, недахоп шацунку да прыроды ці наступства тэхнічнай цывілізацыі з яе каштоўнасцямі?

 

У нас гэта, з аднаго боку, недахоп культуры і недаадукаванасць людзей, якія трапляюць у органы ўлады. З іншага боку – сквапнасць, з якой падыходзяць да праблемы вырубкі дрэваў. Галоўнае – атрымаць грошы. Астатняе другасна. Няма глабальнага мыслення, толькі партыкулярныя інтарэсы.

 

На Захадзе ўжо даўно ўсвядомілі і зразумелі, наколькі важна прырода для здароўя чалавека і яго псіхічнага стану.

 

Такіх унікальных гарадоў, як Гродна, больш няма ў Беларусі, але хутка ён можа згубіць сваю ўнікальнасць. Можна ж было б пісаць вялікія праекты і атрымліваць вялікія грошы ад ЕС для развіцця патэнцыялу горада, але чыноўнікі ў нас лянівыя, гэта ж трэба праект напісаць, падумаць добра, яны ведаюць, што ініцыятыва ні да чаго добрага не давядзе – а раптам кіраўніцтву не спадабаецца?

 

У нас усё палітызуецца, і такая сістэма перашкаджае ўсім. У першую чаргу ў пройгрышы застаецца грамадства. Трэці сектар у Беларусі знаходзіцца зараз у руіне, а гэта ж вялікая сіла! Калі грамадскім арганізацыям не перашкаджаць, яны могуць зрабіць вельмі шмат карыснага.

 

Грамадскасць на Захадзе адыгрывае вялікую ролю ў тым, як выглядаюць іх гарады. Там ёсць ўсведамленне: важна, як выглядае мой падворак, мой дом, мой горад, мой рэгіён, мая краіна.

 

Далёка хадзіць не будзем – возьмем Беласток. Яго нават параўноўваць нельга з Гродна! Гродна – гэта вялікая гісторыя, адным словам – каралеўскі горад. Але як зараз выглядае Беласток і як выглядае наш горад? У Беластоку шмат чаго дабудоўваецца, ёсць нейкая ідэя горада, жыхары імкнуцца рабіць яго больш прываблівым, прыгожым, каб яны хацелі там жыць, а не з’язджаць у іншыя гарады. Там ўжо можна пабачыць і кавал лугу, і ўчастак лесу.

 

Улады павінны мець ідэю. А што будзе, калі яны застануцца без людзей? У нас самыя мазгавітыя ўцякаюць за мяжу. Колькі добрых спецыялістаў з’яхала! Доктар навук, між іншым, дорага абыходзіцца для кожнай краіны.

 

Як у Еўропе, у прыватнасці ў Польшчы, суіснуе горад і прырода? Як там вырашаюцца экалагічныя праблемы?

 

На Захадзе вельмі шмат экалагічных арганізацый. “Зялёных” столькі, што часам гэта нават перашкаджае. У Нямеччыне кажуць: “Добра, што мы аўтастрады пабудавалі ўжо даўно. Сёння гэта было б амаль немагчыма!”

 

Каля Аўгустова павінна была праходзіць аб’яздная дарога, але эколагі сказалі, што там жывуць жабкі, яны вымруць. Таму дарогі там няма і сёння.

Віншаванні з Мінпрыроды Польшчы

 

Эколагі маюць вельмі вялікі ўплыў – яны ўздзейнічаюць на ўладу на ўсіх узроўнях, і ўлады з гэтым лічацца. Проста еўрапейцы ўжо даўно зразумелі, наколькі важныя пытанні экалогіі.

 

Чаму, пры наяўнасці ў нас заканадаўчай базы адносна вырубкі дрэваў, кантралюючыя органы не рэагуюць на парушэнні, нават калі ім указвае на гэта грамадскасць?

 

Чыноўнікі адчуваюць сябе безнаказаннымі, яны ведаюць, што могуць рабіць што заўгодна.

 

Недзе ў раёне школы №8 хацелі вырубаць дрэвы. Людзі акурат ведалі, што паводле закону для гэтага неабходны дакументы, якіх у вырубшчыкаў не аказалася. Жыхары дома вызвалі міліцыю, пазванілі журналістам і абаранілі дрэвы!

 

Гэта стала сапраўдным поспехам – людзі разам змаглі перамагчы! Праз некалькі дзён вырубшчыкі вярнуліся з усімі патрэбнымі дакументамі. Прыехалі з міліцыяй, якая на гэты раз ужо іх абараняла. А людзі, якія ўступіліся за дрэвы, атрымалі вялікія штрафы.

 

Іншы выпадак на вуліцы Урублеўскага, калі ў падворку спілілі больш за 10 бяроз. Людзі абівалі парогі кантор і інстанцый, збіралі подпісы, прадастаўлялі здымкі, рабілі ўсё, каб абараніць дрэвы. Амаль увесь дом падпісаўся! Але нічога не выйшла. Дрэвы знішчылі, як і ўсялякую надзею нешта змяніць.

 

Пракаментуйце сітуацыю з грамадскімі слуханнямі, якія праводзіліся ў Гродне, і іх забаронай.

 

У нармальнай дзяржаве чыноўнікаў абіраюць, таму яны вельмі зацікаўленыя каб грамадства было задаволенае іх дзейнасцю. Яны працуюць для людзей, якія іх выбіраюць. А ў нас тое, што разыходзіцца з інтарэсамі людзей ва ўладзе, хутка забароняць.

 

У чым Вы бачыце корань праблемы?

 

Перш за ўсё ў палітыцы. Чыноўнікі адчуваюць, што перад грамадствам не маюць аніякай адказнасці. Яны можа і разумеюць, што робяць нешта няправільна, але калі вобласцю ў нас кіраваў “лесаруб”, то і на ніжэйшых прыступках улады стаўленне павінна было быць адпаведным.

 

Усё ідзе зверху. Чыноўнікі больш нізкага звяна думаюць шаблонамі, штампамі, ні кроку ў бок, ні кроплі самастойнасці. А магчыма, у чыноўнікаў такія эстэтычныя густы і каштоўнасці – ім проста падабаецца жыць у бетоне.

 

Ці можна сітуацыю з дрэвамі перакласці на іншыя праблемныя пытанні горада? Падыход застаецца той жа?

 

Канешне! А помнікі, якія ў нас разбураюцца? Тая ж праблема! Не каб захаваць унікальнасць горада! Але на гэта патрэбныя ідэі, час, грошы, ініцыятыва.

 

На вуліцы Васілька быў стары млын – вельмі прыгожы будынак. Што з ім зрабілі б у Беластоку? Унутры адкрылі б гандлёвую галерэю, а звонку застаўся б помнік прамысловай архітэктуры. Атрымалася б вельмі стылёва. З разынкай.

 

Чыноўнікам неабходна думаць пра тое, каб горад быў самы прыгожы, камфортны для жыцця, унікальны ў краіне. У нас жа ўлады не справаздачацца перад грамадствам і ім усё роўна, што мы пра іх думаем. Чыноўнікі баяцца, што іх звольняць, адсюль страх рабіць нешта самастойна.

 

Як пазбавіцца ад зашоранасці мыслення звычайных людзей, каб гарадзенцы адчулі сябе гаспадарамі ў сваім горадзе, адстойвалі сваё меркаванне і абаранялі свае правы?

 

Трэба, каб людзі добра ведалі законы. Канешне, у нашай рэчаіснасці веданне законаў не заўсёды дапамагае. Але трэба ўсведамляць, што разам мы можам усё. Маленькімі крокамі, дасягаючы маленькіх поспехаў, мы можам змяніць гэты свет. Галоўнае, каб хапіла сіл і натхнення рухацца далей.

 

Гродна часам называюць “маленькім Парыжам”. Як бы Вы назвалі наш горад сёння?

 

Мы набліжаемся да таго, што праз некалькі гадоў тут будуць проста бетонныя джунглі. У цэнтры застануцца толькі дэкаратыўныя дрэўцы. Але для эстэтычнага выгляду горада дрэвы проста неабходныя.

 

Знішчэнне дрэваў у Гродне – гэта тое, што сапраўды баліць. І што ідзе ў вельмі дрэнным накірунку.

	Ірэна Валюсь – галоўны рэдактар часопіса “Magazyn Polski”. У журналістыцы больш за 20 год. Скончыла гістарычны факультэт гарадзенскага ўніверсітэта. Працавала ў доме Элізы Ажэшкі ў Аддзеле выданняў на замежных мовах Гродзенскай абласной навуковай бібліятэкі імя Карскага. У часы перабудовы, са стварэннем Саюза палякаў у Беларусі, на тэлебачанні з’явілася перадача на польскай мове “Над Нёманам”, куды і пайшла працаваць.
	У адной асобе была рэдактаркай, журналісткай і вядучай. Працавала на тэлебачанні да 2003 года. У 1997-98 гадах была галоўным рэдактарам газеты “Głos znad Niemna”. У 2005 годзе, калі адбыўся раскол Саюза палякаў, працавала для польскага тэлебачання Polonia, супрацоўнічае з ім і сёння. Была рэдактарам газеты “Głos znad Niemna na uchodźstwie”. Хобі – гісторыя.