“Ніхто не ведаў пра маё існаванне”

“Ніхто не ведаў пра маё існаванне”

Як спраўляліся сіроты з траўмай страты сям’і? Як яны ўспрымалі сітуацыю, у якой быць габрэем азначала быць лішняй істотай?

 

На гэтыя пытанні ў антыкафэ “Жывы час” адказвала Аніка Вальке, якая гадамі размаўляла з габрэйскімі жанчынамі і мужчынамі, якія перажылі нямецкую акупацыю і генацыд у гады вайны.

Даведка ТС

 

У 1931 г. 42,6 % жыхароў Гродна (18 697 чалавек ) складалі габрэі. У 1937 годзе горад быў ужо напалову габрэйскi – 30 000 з 60 000 жыхароў. Прыкладна такая ж колькасць габрэяў жыла ў горадзе ў 1941 г., калі сюды прыйшлі немцы. Гродна знаходзіўся пад нямецкай акупацыяй 3 гады і 1 месяц – з 23 (24) чэрвеня 1941 года да ліпеня 1944 года.

 

Да 12 сакавіка 1943 г. гарадзенскае гета было знішчана, нешматлікіх ацалелых вязняў вывезлі ў беластоцкае гета (але яшчэ і ў траўні 1943 адсочвалі і забівалі асобных габрэяў). Так Гродна, па нямецкіх данясеннях ад 13 сакавiка 1943, стаў “юдэнфрай” – “вольны ад яўрэяў”, хоць на момант вызвалення Гродна 14 ліпеня 1944 у горадзе яшчэ былі жывыя ад 40 да 50 яўрэяў.

 

Савецкія ўлады ў акце ад 26 чэрвеня 1945 г. ўстанавілі, што месцы масавых пахаванняў мелі памеры 2-6 м у шырыню і 50-100 м у даўжыню, а забітых ўкладвалі да сямі шэрагаў у глыбіню.  

 

…Да Катастрофы ў Гродне жылі больш за 30 000 яўрэяў, з іх выжылі каля 300 (да 16 ліпеня 1944 г. у горадзе былі жывыя толькі каля 200 габрэяў, уключаючы і партызан).

 

Ацалелыя з Гродзенскага гета на сустрэчы ў 1947 году

 

З успамінаў габрэяў, якія падчас вайны яшчэ былі дзецьмі (Усходняя Беларусь):

 

“…Мы не ведалі, што мы іншыя. Усіх павялі, мы таксама пайшлі. Толькі ў гета, нам далі зразумець, што мы зусiм іншыя.

 

…У нашай сям’і пры ўваходзе ў гета канфіскавалі ўсё, што здолелі ўзяць з сабой. Дарагія рэчы, уключаючы і футры і падушкі высылалі ў Германію.

 

…Фашысты знішчалі свае сляды. Мы не ведаем, тыя месцы, дзе загінулi нашы сваякі.

 

…Былі выпадкі, калі ў “маліне” душылі дзяцей, каб не чуваць было крыкаў. А былі і старыя, якія пасля чысткі спецыяльна самі выходзілі, каб адцягнуць немцаў і даць выжыць маладым”.

 

Гэта і многае іншае можна было пачуць на сустрэчы з Анiкай Вальке.

  

Шмат цікавага можаце даведацца паглядзеўшы нашыя здымкі.

 

Аб лектары: Аніка Вальке – PhD, дацэнт (Assistant Professor) універсітэта імя Вашынгтона ў Сэнт-Луісе (ЗША). Вучылася ў Ольденбургскам універсітэце імя Карла фон Осiецкага (Германія) і ў дзяржаўным універсітэце ў Санкт-Пецярбургу.

 

У 2011 абараніла дысертацыю ва універсітэце Каліфорніі ў Санта Круз (ЗША). У 2010 г. была стыпендыяткай Музея Халакоста ЗША ў Вашынгтоне.

 

Аўтар кнігі “Pioneers and Partisans: An Oral History of Nazi Genocide in Belorussia (Піянеры і партызаны: вусная гісторыя нацысцкага генацыду ў Беларусі)” (Oxford University Press, 2015); кніга выйдзе ў ліпені гэтага года.