“Амерыканскія вершы” Аляксандра Фядуты
Мы ведаем адзін аднаго ажно з 1981 г., калі Аляксандр паступіў на філалагічны факультэт Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта, дзе я ўжо паспеў адвучыцца год.
Я, безумоўна, ведаў пра тое, што адбылося з Аляксандрам і яго таварышамі пасля 19 снежня 2010 года, сачыў за яго лёсам, радаваўся яго вызваленню з мінскай турмы КДБ. Нядаўна з Інтэрнета даведаўся, што Фядута ўдзельнічаў у фотаакцыі ў падтрымку журналіста Антона Сурапіна. Фотка з плюшавым мядзведзем мне вельмі спадабалася.
Даведаўшыся, зноў жа з Інтэрнета, што Саша прыязджае ў Гродна, я не мог не пабачыць сябра студэнцкай пары. У выніку гэтай сустрэчы я стаў уладальнікам аднаго з экзэмпляраў апошняй кнігі Аляксандра Фядуты з аўтографам аўтара. Кніга называецца “Амерыканскія вершы” і выйшла зусім нядаўна. Вершы там сапраўды ёсць. Але не толькі. Дарэчы, чаму амерыканскія? Таму, што напісаны ў “амерыканцы” – так яшчэ называюць СІЗА КДБ у Мінску.
Увогуле, гэта лірычны і адначасова драматычны дзённік саракашасцігадовага (на той момант) чалавека, які займаўся літаратурнай і навуковай дзейнасцю, журналістыкай – і раптам трапіў у турму. Дарэчы, такі лёс можа напаткаць любога з нас, так што, нават з гэтага пункту гледжання кніжку чытаць было цікава.
Я прачытаў яе адным захадам. Па-першае, гэта сапраўдная літаратура, якую нараджае наш час. Тут і трапныя дэталі, і запамінальныя вобразы, і едкі гумар арыштанта. Не ўстрымаюся ад некалькіх цытат:
“Малыш (так Фядута абазначыў аднаго з турэмных наглядчыкаў – Ю. К.) ужо ведаў, што я гіпертонік, што ў мяне хворае сэрца… Тут ён зразумеў, што мне сапраўды хрэнова. Вочка ў дзвярах адчынялася і зачынялася ў два разы часцей звычайнага. Нічога падазронага не было. Аднак у які-та момант Малыш не вытрымаў. Ён не мог назваць маё імя і прозвішча, гэта забаранялася інструкцыяй, каб у суседніх камерах не чулі. І ён сказаў проста, адчыніўшы “кармушку”:
–Мужык! Не памірайце, калі ласка, у маё дзяжурства. Я паабяцаў не паміраць”.
Альбо вось такі ўрывак:
“У турме міжволі звяртаеш увагу на дэталі. Той жа мандарынавы корак. Дома ты проста выкідваеш яго ў сметніцу. А тут – асабліва ў лютаўскім дворыку пад час шпацыру – ты звяртаеш увагу і на колер яго, і на пах. Яны іншыя. Яны – як колер і пах таго, іншага жыцця, да якога ты вернешся невядома калі”.
Пад час свайго турэмнага сядзення Аляксандр у думках не раз збягаў у Гродна. Вось як ён піша пра гэта:
“Так атрымалася. Гэта быў адзіны горад на зямлі, дзе я мог схавацца. Гэта быў горад майго дзяцінства і майго юнацтва. Я пражыў у ім дваццаць шэсць гадоў… майго бесталковага і складанага жыцця. Да гэтае пары, калі я пад’язджаю да яго на машыне ці аўтобусе, пры выглядзе трубаў “Азота” сэрца пачынае заміраць, каб праз мінуту закалаціцца ў бешаным тэмпе, быццам ты падыходзіш да жаданай дзяўчыны, каб узяць яе за руку – і пацалаваць”.
“Амерыканскае” сачыненне Аляксандра Фядуты я паставіў на асобную паліцу, дзе ў мяне стаяць творы розных пісьменнікаў з іх аўтографамі. Цвёрда ўпэўнены, што кніга хутка будзе ва ўсіх беларускіх біблятэках, што яе калісьці будуць вывучаць студэнты гуманітарных факультэтаў нашых ВНУ. Спадзяюся, што гэта адбудзецца хутчэй, чым я думаю.