Невядомае апавяданне Васіля Быкава пра супрацоўніка КДБ з Гродна апублікаваў “Дзеяслоў”
“Гэты рукапіс перадала “Дзеяслову” Ірына Міхайлаўна Быкава, – распавядае галоўны рэдактар часопіса “Дзеяслоў”, старшыня Саюзу беларускіх пісьменнікаў Барыс Пятровіч. – Быў ён без назвы, на ім чыёйсьці рукой, мажліва, і самога Быкава, была толькі пазначаная дата: “89 г.”. Расповед у тэксце вёўся ад “я” героя, прычым вельмі шчыра, асабіста, і можна было падумаць, што гэта быў першы падыход Васіля Уладзіміравіча да напісання біяграфічных успамінаў, якія сталі потым кнігай “Доўгая дарога дадому”.
Васіль Быкаў з жонкай, Ірынай Міхайлаўнай
Асновай апавядання з’яўляецца расповед выпадкова сустрэтага героем гарадзенскага кадэбіста. Знаходзячыся за пару крокаў ад смерці, кадэбіст вырашае даверыцца санаторнаму знаёмцу і распавесці пра сваё колішняе змаганне з гарадзенскімі дысідэнтамі Аляксеем Карпюком і Васілём Быкавым.
Апублікаваны ў “Дзеяслове” твор належыць часам перабудовы, калі Васіль Быкаў яшчэ не пачынаў задумвацца пра напісанне мемуараў. Тэматыка аповеду паказвае на тое, аднак, што пісьменнік хацеў зрабіць забароненыя старонкі сваёй гарадзенскай біяграфіі асновай для мастацкага твору. Але штосьці спыніла Быкава на паўдарозе.
„Вельмі шкада, што Васіль Уладзіміравіч, пачаўшы пісаць гэты тэкст яшчэ ў 1989 годзе, так да яго больш і не вярнуўся, не скончыў. – адзначае Барыс Пятровіч. – Цікава, што яшчэ расказаў яму той “супрацоўнік” і якія былі ягоныя каментары. І ўва што потым, пасля дапрацоўкі, ператварыўся б гэты запіс: у мастацкі твор ці ўсё ж перамагла б дакументальнасць? Па вялікім рахунку, сёння ўжо гэта няважна. “Дзеяслоў” друкуе тэкст без зменаў, у такім выглядзе і правапісе, як напісаў яго Васіль Уладзіміравіч. І справа даследчыкаў-літаратуразнаўцаў рабіць высновы, што гэта ёсць і што магло б быць”.
