На Чырвонай плошчы нам нічога не свеціць
Дык вось, трыццаць гадоў назад, летам 1982 г., мы вырашылі паехаць у Эстонію. Як гаворыцца, свет паглядзець і проста адпачыць. Тады, каб трапіць у Эстонію, віза не патрабавалася. На цягніку мы дабраліся да Рыгі, адтуль аўтобусам накіраваліся ў самую несавецкую рэспубліку СССР. Эстонія ўражвала ўжо тады.
Невялікая вёска, у якую мы прыехалі, была ўся заасфальтаваная, мела чатыры спажывецкія крамы, бар, рэстаран, з мясцовай пошты можна было званіць нават у Амерыку. Больш за ўсё мяне здзівіла тое, што прыбіральня каля аўтастанцыі мела… нумар дому. Памятаю, я пажартаваў: давайце будзем лісты сюды адпраўляць. Карацей кажучы, ужо тады эстонская вёска выглядала казачна, нават цяжка ўявіць, якая яна сёння.
Пару гадоў назад Беларускае тэлебачанне паказала цыкл фільмаў пра былыя рэспублікі Савецкага Саюза. Галоўная ідэя тэлепраекту была такая: Беларусь белая і пушыстая, а ўсе астатнія рэспублікі самі ведаеце ў чым. Аўтары доўга, відаць, думалі, якой граззю паліць Эстонію і ў выніку прыдумалі: там людзі рэдка ўсміхаюцца. Незнаёмым людзям сапраўды рэдка, тады я гэта заўважыў, але ж, напэўна, сёння ў крамах хапае і ўсмешак, і танных тавараў.
Некалькі дзён мы пражылі ў казачнай эстонскай вёсцы і раптам – новая ідэя. А чаму б не з’ездзіць у Маскву на другую гадавіну смерці Ўладзіміра Высоцкага? Сказана – зроблена. Аўтобусам мы даехалі да Пскова і там селі на цягнік да Масквы. Гэта было 24 ліпеня 1982 г. А раніцай наступнага дня мы высажваліся на перон Рыжскага вакзалу ў Маскве. Цікава, што яшчэ ў цягніку мы пачулі размовы пра Высоцкага. Не адны мы ехалі да ўсенароднага барда. На метро мы хутка дабраліся да станцыі «Вуліца 1905 года», адтуль да Ваганькаўскіх могілак зусім недалёка.
Вялізная чарга, здаецца, большая, чым у Маўзалей У. І. Леніна, пачыналася яшчэ з вуліцы. Ну, да гэтага мы былі падрыхтаваныя. Здзівіла іншае. Уздоўж агароджы могілак ішла даволі вялікая вераніца вялікіх вайсковых грузавікоў. Машыны – а іх было некалькі дзесяткаў – шчыльна стаялі адна за другой. Адразу ўзнікла нейкае пачуццё трывогі. Да тых, хто спрабаваў фатаграфаваць, тут жа падыходзілі нейкія хлопцы ў цывільным і з пагрозай казалі: «Не трэба гэтага рабіць».
Прыкладна дзве гадзіны мы адстаялі ў чарзе, усклалі кветкі на магілу куміра – помніка тады на ёй яшчэ не было. Затым паспрабавалі пахадзіць па алеях славутых могілак, аднак тут жа былі спынены тымі ж упэўненымі ў сябе маладзёнамі і накіраваны да выйсця. Увогуле, колькасць міліцыянтаў і вось такіх мастацтвазнаўцаў у цывільным уражвала.
Ваенныя грузавікі таксама спатрэбіліся. Калі прыхільнікі творчасці Ўладзіміра Сямёнавіча паспрабавалі зрабіць нешта накшталт вечарыны памяці – пачалі чытаць вершы паэта, спяваць яго песні, на іх з розных бакоў кінуліся адпаведныя таварышы, спрактыкавана павалаклі людзей да вайсковага транспарту, вывезлі затым за некалькі кіламетраў ад Масквы і выкінулі на дарозе.
Вечарам разам з Іванам мы стаялі на Чырвонай плошчы. Побач гаманіў няспынны турысцскі рух, японцы без перапынку шчоўкалі сваімі камерамі. На галоўнай плошчы краіны мы апынуліся не выпадкова. Чамусьці ў нашых студэнцкіх галовах амаль адначасова ўзнікла ідэя выпіць пляшку гарэлкі менавіта тут. Аднак ажыццявіць гэта было не проста. Міліцыянтаў і розных трэніраваных таварышаў у цывільным тут хапала, а трапіць у пастарунак нам зусім не хацелася. Наступіў вечар, запаліліся зоркі на вежах Крамля. У нейкі момант усё гэта і адбылося. Пляшка нечакана выслізнула з Іванавай кішэні і ляснула аб знакаміты брук. Мы хуценька адышлі ад месца здарэння.
–Ну вось, – з сумам сказаў Іван. – На гэтай плошчы нам нічога не свеціць».
Так, трыццаць гадоў таму, прагучала фраза, якая можа стаць лозунгам сёння. Сапраўды, беларусам на Чырвонай плошчы нічога не свеціць.