Што агульнага паміж беларусам з-пад Скідзеля і паўднёваамерыканскім індзейцам з-над возера Ціцікака? Правільна. Яны абодва вельмі любяць бульбу. Амерыканскай бульбе не менш за 14 000 гадоў, ды і вырошчваюць яе індзейцы напрацягу некалькіх тысяч сезонаў. Беларускае бульбаводства значна карацейшае. Сталым госцем на сталах нашых сялян наш “другі хлеб” стаў не больш чым паўтара стагоддзя таму.
Таксама як “уз’ядналі” Беларусь восенню 1939 года, таксама і раз’ядналі яе летам 1944-га. Успомнім пра тыя падгродзенскія вёскі, якія назаўсёды зніклі таму, што аказаліся занадта блізка ад мяжы СССР і сацыялістычнай Польшчы.
Юбілей гэты наўрад ці нехта будзе святкаваць на афіцыйным узроўні, а між іншым яго маглі б адзначыць дзясяткі тысяч гродзенскіх сем’яў. На карце цяперашняга Гродна не менш за дзве сотні так званых “брэжнеўскіх” панэльных пяціпавярховікаў, самы прыблізны лік кватэр у якіх ідзе на дваццаць або трыццаць тысяч. А калі палічыць так званыя “кітайскія сцены”, або пяццоткватэрныя дамы (накшталт таго, што на вуліцы Урублеўскага) або дамы-крэндзелі на Дамброўскага, то апошняя лічба ўзрасце ці не ў два разы.
У 1989 г. выйшла аповесць Эдуарда Скобелева “Пацаны купили остров”. Мінскі пісьменнік прапанаваў чытачам надта нацягную гісторыю: як некалькіх хлопцаў на чале з сынам савецкага дыпламата адбілі ў бандытаў востраў у Карыбскім моры і дачакаліся дапамогі ад сваіх камуністычных братоў. Дзіўны познесавецкі баявік не запомніўся б мне, калі б не адна акалічнасць. Эдуард Скобелеў пісаў, што галоўны герой аповесці Аляксей нарадзіўся ў Гродне і правёў сваё дзяцінства ў шматпавярховым доме на вуліцы Горкага, у якім размяшчаўся вядомы музычны маркет “Мелодыя”.
Нямногія сёння адкажуць на пытанне: што за жывёла такая – вол? Мо нехта ўзгадае ўкраінскі мульцік, дзе казакі, нагрузіўшы на запрэжаны валамі воз мноства солі, паехалі яе прадаваць. На тым веды пра гэтую жывёлу бадай што і скончацца. Але менавіта вол на працягу доўгіх стагоддзяў быў спадарожнікам і памочнікам беларускага селяніна ў ягонай працы.
У пасляваенныя гады на рускамоўных савецкіх картах Гродна была адна вуліца, якую заўсёды пісалі ў старым польска-беларускім гучанні – Збажовая. Чаму так, невядома. Мо варыянт “Зернавая” не падыйшоў, бо праз нейкі час у горадзе з’явілася вуліца ў гонар савецкага героя Зярнова і была б блытаніна – Зярнавая і Зярнова… Але, хутчэй за ўсё, проста вырашылі “не грузіцца”, проста перакачавала назва на новыя карты і ўсё.
Сярод помнікаў, якія некалі паўстануць у Гродне, будзе помнік неіснуючым ужо вуліцам. Яны знікалі ў розны час і па-рознаму. Большасць страчвала гістарычную назву, некаторыя вуліцы мянялі сваю трасіроўку, некаторыя дзяліліся на тры-чатыры новыя, а некаторыя злучаліся. Але ёсць і такія вуліцы, ад якіх сёння не засталося ні назвы, ні трасіроўкі, ні забудовы. Адна з такіх вуліц мела некалі назву Пральная, або Пральны завулак.
“Бывай, мільянер!” – гэтак называецца выстава, якую арганізавалі супрацоўнікі Гродзенскага дзяржаўнага гісторыка-археалагічнага музея. Яна прысвечана грашоваму абарачэнню на Гродзеншчыне ў канцы XVIII – пачатку ХХІ ст.
Пачынаецца сезон адпачынкаў, які многія беларусы будуць праводзіць на вёсцы – там, адкуль паходзяць бацькі, дзяды і пакаленні продкаў. Магчыма, нехта задумаецца над паходжаннем назвы сваёй вёскі і пачне дашуквацца нейкай дадатковай інфармацыі. Зрабіць гэта няпроста, бо некаторыя назвы з часам перарабіліся да непазнавальнасці, а вакол некаторых паўстала маса дурных “легендаў”.
У міжваенныя гады абавязковай часткай выхавання гродзенскіх школьнікаў былі экскурсіі. “Выцечкі” былі не толькі па гістарычных мясцінах, але і на прадпрыемствы, дзе дзеці даведваліся, скуль бярэцца вада ў кранах, як пякуць хлеб або высаджваюць кветкі і дрэвы. А яшчэ былі прыродазнаўчыя экскурсіі.
