Усё пачалося да банальнага звычайна. У гарадской бібліятэцы мне трапілася кніга Віктара Нікалаева “Живый в помощи”, надрукаваная адным з расійскіх выдавецтваў. Падзагаловак вызначаў, што гэта дакументальная аповесць, напісаная афіцэрам-зампалітам, удзельнікам вайны ў Афганістане.
Гэта быў, бадай, самы драматычны эпізод у франтавой біяграфіі Васіля Быкава. У час наступлення на ўкраінскі горад Кіраваград, будучага пісьменніка палічылі забітым. Я прыгледзеўся да дакументаў з тых падзей.
Здаееца, гэта было ўчора, так добра памятаюцца падзеі. Трыццаць гадоў назад, восенню 1982 года, мы, студэнты-філолагі Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы – Віктар Варанец, Янка Трацяк і аўтар гэтых радкоў – вырашылі стварыць непадцэнзурны самвыдатаўскі часопіс.
З газетнага паведамлення даведаўся, што сёлета супрацоўнікі дзяржбяспекі Гарадзеншчыны адзначылі 68 год з дня стварэння абласнога ўпраўлення КДБ. У афіцыйным прэс-рэлізе гаварылася, што каб дастойна правесці гэта мерапрыемства ў абласным цэнтры сабраліся ветэраны органаў дзяржбяспекі. Да магілаў загінуўшых чэкістаў былі ўскладзены вянкі і кветкі.
22 лістапада 1963 года ў далёкім амерыканскім Даласе прагучалі стрэлы. Вельмі хутка па ўсім свеце разнеслася вестка, што забіты прэзідэнт ЗША Джон Кенэдзі. Мой бацька з газеты “Известия”, якую ён тады выпісваў, выразаў першыя рэпартажы пра тую трагічную падзею.
Трыццаць гадоў назад, 10 лістапада 1982 года, у СССР адбылася незвычайная з’ява. Канцэрт, прысвечаны Дню савецкай міліцыі, які традыцыйна мелася паказаць Цэнтральнае тэлебачанне, раптам быў адменены.
30 кастрычніка, у дзень памяці палітычных ахвяр, на Бутаўскім палігоне ў Маскве сабралася мноства людзей. У перыяд ад жніўня 1937 да кастрычніка 1938 гадоў органамі НКУС тут было расстраляна больш за дваццаць тысяч чалавек.
57 гадоў назад, 29 кастрычніка 1955 года ў Паўночнай бухце Севастопаля прагрымеў моцны выбух. Была ноч, панядзелак. Самы моцны карабель Савецкага Саюза – лінкор “Новарасійск” – атрымаў значныя пашкоджанні і праз некаторы час затануў. У гэтай катастрофе загінула 604 чалавекі. Сярод іх былі і нашы землякі, ураджэнцы і жыхары Гарадзеншчыны.
У 2000 годзе ў часопісе “Ад лідскіх муроў” упершыню былі надрукаваны вершы Пятра Калбыкі. Гэта адбылося праз 55 гад пасля смерці аўтара.
У Гродзенскай гарадской бібліятэцы па вуліцы Белуша мне трапіў у рукі трэці нумар літаратурнага альманаха “На Нёманскай хвалі” за 2012 год. Зборнік выдадзены ў гарадзенскай друкарні пры падтрымцы абласнога выканаўчага камітэта на добрай паперы і з каляровымі фотаздымкамі аўтараў.
